چاپارخانه
از دیگر ساختمانهای مهم میان راهی چاپارخانه بوده که عملکرد اصلی آن جهت استراحت چاپارهای دولتی و تعویض اسبهای خسته با اسبهای تازه نفس بودهاست. چاپارها، نامهها و اوامر دولتی را از مرکز به ایالات و برعکس انتقال میدادند. سابقه چاپارخانهها نیز در ایران به قرون پیش از اسلام میرسد. چنانچه هرودت و گزنفون هر دو در مورد چاپارخانهها ایران توضیحات مفصل دادهاند. هرودت مینویسد: �در منازل، اسبهای تندرو تدارک شده. به این ترتیب که چابک سوارها نوشتههای دولتی را از مراکز تا نزدیکترین چاپارخانه برده، به چاپاری که حاضر است میرساند و او فوراً حرکت کرده، آن را به چاپارخانه دوم میبرد و باز تسلیم چاپاری میکند. بدین منوال شب و روز چاپارها در حرکت اند و اوامر مرکز را به ایالات میرسانند. راجع به سرعت حرکت چاپارها مورخ مذکور گوید که نمیتوان تصور کرد که جنبندهای سریعتر حرکت کند.... گزنفون تاسیس چاپارخانهها را به کوروش بزرگ نسبت داده و گوید که برای تعیین مسافت چاپارخانهها از یکدیگر تجربه کردند که اسب در روز چقدر میتواند راه برود بی اینکه خسته شود و آن را میزان قرار دادند. اگر هم این گفته اغراق باشد، مسلم است که کسی نمیتواند به سرعت چاپارها حرکت کند.� در دوره سلطنت حکومتهای اشکانی و ساسانی و بعد از اسلام نیز چاپارخانهها برای دستگاههای دولتی اهمیت بسیار داشتهاند و چاپارها علاوه بر انجام مراسلات، چشم و گوش حکومت نیز بودهاند و اخبار گوناگون را از نقاط مختلف به مرکز انتقال میدادند. �در دوره قاجاری مسافران ترجیح میدادند که در چاپارخانهها اقامت کنند چون اطاقهای آن تمیز تر از اطاقهای کاروانسرا بوده. چاپارهای این دوره در مقابل دریافت وجهی مسافران را به مقصد میرساندند.� همانگونه که در قسمت قبل ذکر شد، تعداد بسیار زیادی از کاروانسراهای بین راهی در ایران باقی مانده؛ ولی چاپارخانههای اندکی از دوران قدیم در کشور باقی است و ماکسیم سیرو در کتاب خود دلیل آن را این گونه توضیح میدهد: �به علتهای مختلف، این نوع ایستگاهها اکنون از بین رفتهاند و اگر اثری از ویرانههایشان باقی مانده باشد زیاد قابل تشخیص نیست. در واقع این چاپارخانهها بیشتر با خشت خام یا چینه ساخته شده بود و در بسیاری از موارد در میان آبادیها سر راه بودند.گاهی نیز گوشهای از آن اختصاص به چاپارها پیدا میکرد.� یکی از چاپارخانههای قدیمی که نسبتاً سالم مانده در کنار کاروانسرای میبد میباشد و همان گونه که در این اشکال مشخص است این ساختمانها نیز مانند کاروانسراها دارای برج و بارو و محافظین، جهت تامین امنیت افراد داخل چاپارخانه بودهاست. این ساختمانها به تبعیت از سایر ابنیه فلات مرکزی ایران، دارای یک حیاط مرکزی بودهاند و آخورها در دورتادور این حیاط قرار داشتهاست. در سه طرف پشت آخورها، اصطبلها قرار داشته که در زمستان و شب هنگام چهارپایان در آنجا نگهداری میشدند. در سمت چهارم که بین حیاط و جبهه ورودی ساختمان واقع شده، اطاقهایی برای اقامت چاپارها و احیاناً مسافران قرار داشتهاست.همانند کاروانسراها، این نوع تقسیم بندی فضایی و شکل کالبدی چاپارخانهها، علاوه بر تسهیل انجام عملکرد چاپارخانهها و حفظ امنیت آن، فضای داخلی ساختمان را در مقابل شرایط نامساعد اقلیمی محافظت میکرده؛ و در داخل چاپارخانهها یک محیط زیست اقلیمی کوچک و مستقل به وجود میآورده و شرایط محیطی داخل بنا را در مقابل نوسانات بسیار زیاد درجه حرارت و باد و طوفان مصون نگاه میداشتهاست. با ورود اتومبیل و همچنین سیستم پستهای جدید، عملکرد سنتی چاپارخانهها و در نتیجه کالبد فیزیکی آنها در حال از بین رفتن است.
پنجشنبه 15 اردیبهشت 1390 - 1:02:48 PM